برگرفته از سخنرانی استاد نقی پور)
در مورد این سوره از دو جهت غفلت شده است. یکی از باب مفرداتش است که مفردات منحصر به فردی دارد .
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ (1)
فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ (2)
إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ (3)
پنج کلمهی منحصر به فرد در این سوره وجود دارد: اعطینا ـ الکوثر ـ فصل لربک ـ شانئک ـ ابتر.
جملهی اوّل: «انا اعطیناک الکوثر».
در مورد لفظ «اعطینا» دو مطلب قابل بیان است:
1. «اعطیناک» لفظی است که فقط در مورد رسول اکرم به کار رفته است و در مورد پیامبران دیگر لفظ ـ «آتینا» به کار رفته است. همین تشخّص به ما کمک میکند که از آیه فهمی دقیقتر داشته باشیم. و آن این است که کأنه خداوند این عطیه را دو دستی به پیامبر خود اعطا میکند. ازاین تکریم ویژه معلوم میشود که عطیه، عطیهی فوق العادهای است. مخصوصا با آمدن لفظ «نا». چون این عطیه مشابه ندارد، هم تکریم ویژه دارد و هم شکر ویژه. شکری که در هیچ یک از انعامهای داده شده به رسول اکرم درخواست نشده است. اینها همه مؤکد فوق العاده بودن عطیه است.
2. زمان «اعطیناک» ماضی است، اما زمان «یعطیک[1]» که در سورهی ضحی آمده مضارع و آیندهی دور است. از ماضی بودن «اعطیناک» معلوم میشود که این عطیه به پیامبر داده شده است و آنچه در سورهی ضحی بشارت داده شده است در آیندهی دور به آن حضرت داده خواهد شد. پس «کوثر» را نمیتوان به معنای شفاعت کبری در روز قیامت گرفت؛ چرا که شفاعت کبری مال آیهی سورهی ضحی است نه مال این آیه. پس تفسیر آن به حوض کوثر یا شفاعت کبری و امثال ذلک غلط است.
جملهی دوم: «فصل لربک وانحر».
این جملهی با «فاء» تفریع شده است و آن فاء نتیجه است. در عرف و مذاق دینی بین اعطای نعمت و ادای شکر آن فاصلهای نیست. بدین صورت که انسان باید متعاقب نعمت، بلافاصله شکر آن را به جای آورد. با توجه به این مطلب در مییابیم که بین حضور این آیه و اعطای کوثر، فاصلهی زمانی وجود ندارد.
این مطلب هم قرینهای است که بگوییم منظور از این نعمت بزرگ، چیزهایی مانند «خُلق عظیم» یا «قرآن کریم» نیست؛ چرا که به اجماع فریقین این آیه در زمان دعوت علنی نازل شده است. یعنی نمیشود خداوند بعد از مثلا چهار سال از نزول قرآن بگوید: «شکر آن را به جای آور»! یا برای «خلق عظیم» که آن را قبل از بعثت داشته است حالا بگوید: «شکر آن را به جای آور»!
این نعمت بر همهی نعمتهای سابق و لاحق شرافت دارد؛ لذا خداوند شکر مخصوصی را برای آن مطرح کرده است که برای هیچ نعمتی از نعمتهای خود مطرح نکرده است. در هیچ جای قرآن تعبیر «فصل لربک» و تعبیر «و انحر» نداریم.
ما جهاد «فی سبیل الله» داریم و جهاد «فی الله» هم داریم؛ اما ارزش دومی بیشتر است. در مورد «ابتغاء مرضاه الله» هم اینگونه است. اینجا هم تعبیر «فصل لربک» با توجه به این که «لام» به «ربِّ» خورده است تشخص خاصی دارد. الکوثر یعنی منبع خیر و برکت و این واژه کثرت فوق العاده را افاده میکند.
جملهی سوم: «ان شانئک هو الأبتر».
جایگاه اعرابی این جمله چیست؟ نوع تفاسیر شیعه و سنی به نکتهی این آیه توجه نکردهاند. جملهی تعلیلیه را از نظر فنی مستأنفهی بیانیه گویند (جملهای که بدون فاء و واو متصل شده است). این جمله دفع دخل مقدر میکند. حال کلام الهی چه سؤالی را ایجاد میکند که این جمله جواب از آن سؤال است؟
ممکن است کسی بگوید: این سؤال از امور خارجی ایجاد شده است، نه از کلام سابق آیه.
در جواب میگوییم: از نظر بیانی سؤال باید از مدلول کلام سابق برخیزد.
اما سؤال مقدر: این سؤال مطرح میشود که این کوثر الهی مگر چیست که خداوند چنین شکری را در مقابل آن خواسته است. یعنی سائل دوست دارد بیشتر در مورد آن عطیه بداند.
در مورد کوثر دو نوع خاصیت برداشت میشود یکی خاصیت ثبوتی و دیگری خاصیت سلبی.
خاصیت ثبوتی
1. این عطیه از کوثر است و منبع خیر لا یتناهی است برای اهل ایمان.
2. خاصیت دیگر کوثر این است که شکر را مطرح کرده است. این خاصیتی که گفت خاصیتی در جهت انذار و تأیید دین خداست.
خاصیت سلبی
این عطیه نسبت به جبهه حق، کوثر است؛ اما نسبت به جبهه باطل چیست؟
این مطلب «قضیهی حقیقیهی دائمیه» است. یعنی دادن این عطیه همان و ابتر شدن دشمن دین خدا تا روز قیامت همان. هر چه فضیلت و ارزش در حوزهی دین تجلی میکند به برکت این عطیه است.
«الکوثر» یعنی همهی خیر. از وجود معصوم گرفته تا حقایق دینی دیگر. و این خیر نسبت به جبهه باطل، عامل ابتر شدن دشمن است. یعنی هرگز شیاطین با وجود او به اهدافشان نمیرسند. و با وجود او دین خدا تا قیامت بیمه شده است.
نکتهی قابل توجه در این تفسیر آن است که ابتر را به معنای «عاصم بم وائل» نگرفتیم. چرا که:
اولا: عاصم ابتر و مقطوع النسل نشد. از او یازده پسر به دنیا آمد که یکی از آنها شخصیت پلیدی چون «عمروعاص» است.
ثانیا: کسی که بدگویی پیامبر اکرم را میکرد، فقط عاصم نبود. مگر ابوسفیان و معاویه از پیامبر اکرم بد گویی نمیکردند؟!
سؤال: اگر ارزشهای دینی بخواهند در جامعه نهادینه شوند عوامل اساسی آنها چیست؟
عوامل اصلی آنها دو چیزند: اول رهبر معصوم و دوم اطاعت مردم از آن رهبر.
خداوند متعال اثر وجودی «امام زمان» و «جنود الهی» را به این عطیه نسبت داده است.
نسبت بین امام زمان (علیهالسلام) با این عطیه چیست؟
کوثر باعث و بانی وجود این معصوم است. این که امام هادی (علیهالسلام) میفرماید: «جدتنا فاطمه حجه الله علینا و نحن حجه الله علیکم». یعنی حضرت از نظر معنوی و تا روز قیامت امّ ائمه و امّ رهبران معصوم است.
نسبت وجودی جُنود الهی با این عطیه
ایشان به معنای واقعی کلمه، امّ المؤمنین هستند. و هر کار خیر که از مؤمنین صادر شود از برکت وجود این کوثر است.
[1] . سورهی ضحی آیه 5. «و لسوف یُعطیک ربُّک فترضی».
