علّامه بحرانی(رحمه الله علیه)
متوفاى ۱۱۰۷ ق.
ولادت
سخن از ستاره درخشان بحرین، سید هاشم بحرانى است[۱]. او فرزند سلیمان حسینى بحرانى و معروف به «علّامه بحرانی»است. سلسله نسب ا و با بیست و پنج واسطه به امام موسى بن جعفر می‌رسد[۲].
در نیمه اول قرن یازدهم در روستاى «کتکتان» از توابع شهر «توبلی» که پایتخت علمى و سیاسى بحرین در آن عصر بود، فرزندى از سلاله پاک رسول خدا (صلى الله علیه و آله) به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولداین وجود سعادتمند به طور دقیق به دست نیامده است. بر اساس برخى از دلایل، تاریخ تولدش را بین سالهاى ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ ق. یاد کرده‌اند[۳].
حیات علمى سید
سید بحرانى پس از چندى تحصیل در زادگاهش راهی نجف اشرف شد و از استادان آن حوزه با شکوه استفاده فراوان برد و سالها بعد با رسیدن به مقام علمى و معنوى اجتهاد، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. گرچه سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ نجف، فخر الدین طریحى به دانش اندوزى مشغول بوده است[۴]. او پس از چندى به زادگاهش بحرین بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمدبن ماجد بحرانى عهده‌دار منصب مرجعیت و رهبرى دینى علمى مردم گردید[۵].
سید بحرانى در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدرى بهره‌مند گشت که برخى از آنها بدین شرح است:
۱- شیخ فخر الدین طریحى نجفى (متوفى ۱۰۸۷ ق.) مؤلف کتاب «مجمع البحرین و مطلع النیرین».
وى از خاندانهای بزرگ نجف اشرف بود. برخى دیگر از کتاب‌هایش عبارتند از: «شرح مختصر النافع» و «تمیز المتشابه من اسماء الرجال».
علّامه بحرانى و علّامه مجلسى هر و از شاگردان فخر‌الدین طریحى بودند[۶].
۲- سید عبدالعظیم بن عباس استر‌آبادى – از بزرگان علماى اخبارى بود که به علّامه بحرانى اجازه نقل روایت داد. [۷]
شاگردان
شاگردان و راویان بسیارى از سید هاشم بحرانى اجازه نقل حدیث دریافت کردند که به برخى از آنان اشاره می‌شود:
۱- شیخ محمد بن حسن حر عاملی، مؤلف کتاب «وسایل الشیعه»[۸]
۲- شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی[۹]
۳- شیخ عبدالله بن على بن احمد بحرانى (متوفى ۱۱۴۸ ق.) مؤلف کتاب «الرسائل المتشتته»[۱۰]
۴- سید محمد بن على سیف الدین عطار بغدادی[۱۱]
۵- شیخ على مقابى بحرانی[۱۲]
۶- شیخ حسن بحرانی[۱۳]
۷- شیخ هیکل بن عبد على اسدى جزائرى
روش علمى و تحقیقى سید
علّامه بحرانى در تدوین کتابهاى روایى و حدیث، از روشهاى برجسته و علمى خاصى استفاده می‌کرد که اشاره‌اى اجمالى به آنها ضرورى می‌نماید.
۱- استفاده از روایات اهل سنت براى اثبات امامت على (علیه‌السلام) و دیگر امامان معصوم (علیهم‌السلام) به گونه‌اى که او حدیث منزلت را از طریق یکصد سند از دانشمندان اهل سنت با ذکر نام کتاب و مدرک آنها نقل کرده است[۱۴].
۲- استفاده از نسخه‌هاى متعدد و عبارات متفاوت یک حدیث براى صحیح‌تر مشخص شدن و گویایى حدیث.
۳- تحقیق و تصحیح سند احادیث براى پیدا کردن روایات صحیح[۱۵].
او در این زمینه کتاب تهذیب شیخ طوسى را بررسى و تحقیق کرد و اغلاط بسیارى را که در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «تنبیهات الاریب فى رجال التهذیب» نامید[۱۶].
۴- دسته بندى و تبویب احادیث از دیگر کارهاى مهم و لازمى بود که در سیره نیکوى سید قرار داشت.
او در این باره کتاب «ترتیب التهذیب» را که مربوط به تهذیب شیخ طوسى بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندى کرد.[۱۷]
کوششهاى جانفرساى این محقق توانمند، عالمان سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا همگان اعتراف کنند که در تاریخ تشیع کسى جز علّامه مجلسى (ره) مانند او دیده نشده است[۱۸] و بلکه در برخى از موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن،امتیازاتى دارد که در نوع خود بی‌نظیر بوده وایشان در این باره از مصادرى حدیث نقل کرده که علّامه مجلسى به آنها دست نیافته است.[۱۹]
از نگاه دیگران
با نگاهى به نظرات بزرگان درباره علّامه بحرانی، ابعادى از شخصیت وى هویدا می‌شود.
۱- شیخ یوسف بحرانى می‌گوید:
سید بحرانى مردى است فاضل، محدث، جامع و داراى تتبع زیاد در اخبار، به طورى که غیر از علّامه مجلسى مانند او در شیعه دیده نشده و کتابهاى متعددى تألیف نموده که شهادت بر وسعت تتبع و اطلاع ایشان دارد… .
او از پرهیزکارانى بود که بر ملوک و سلاطین بسیار سخت می‌گرفت.[۲۰]
۲- شیخ حر عاملی:
«… او مردى با طهارت و … عارف به تفسیر و علوم عربیت و رجال می‌باشد.»[۲۱]
۳- شیخ عباس قمی:
«سید… رکن معتمد، … فقیه ماهر، محدث جامع، متتبع در اخبار، صاحب مؤلفات کثیر سودمند، که نشان از کثرت اطلاعات … آن جناب است.»[۲۲]
۴- سید محسن امین :
در تتمه امل الآمل آمده است که : سید بحرانى از کوههاى راسخ و دریاهاى شگرف علم است . کسى از او – حتى علّامه مجلسى – پیشى نگرفته و دیگر آمدن امثال او در آینده، با این قدرت تتبع و کثرت اطلاعات مشکل است.[۲۳]
۵- شیخ حسن دمستانی:
سید بزرگوار،شجاع، ثابت قدم و پیشواى پیشتاز … و صاحب حافظه بسیار قوى و در حفظ خصوصا روایات به حدى رسید که بر همه غالب گردید … و در این مسابقه گوى سبقت را از پیشتازان این میدان – اگر چه تقدیم زمانى بر او داشتند – ربود.[۲۴]
۶- شیخ محمد حرز الدین:
… او بسیار مقدس، عابد و متقى بود و در تقوا، فراست و پرهیزکاى به مرتبه بلندى رسید.[۲۵]
۷- آیت الله مرعشى نجفی:
… شخصیتى که هم از جهت شهرت ملقب و مشهور به علّامه و هم از حیث علم واقعا علّامه می‌باشد آگاه و متبحر در حدیث، نابغه در روایت، پیشواى پیشتاز … »[۲۶]
۸- شهید مطهری:
سید هاشم بحرانى از محدثین و متتبعین معروف شیعه بشمار می‌رود.[۲۷]
بر قله تقوا و خدمت
علّامه بحرانى اسطوره تقوا و ضرب المثل پرهیزکارى بود. شیخ محمد حسن نجفی، صاحب کتاب جواهر الکلام در ضمن موضوعات مربوط به عدالت و تقوا، فرزانگانى چون مقدس اردبیلى و علّامه بحرانى را از چهره‌هاى ممتاز و استثنایى تقوا معرفى می‌کند.[۲۸]
سید بحرانى به رغم فعالیت‌هاى تحقیقى و تألیف کتابهاى پرارج، هیچ گاه از هدایت و ارشاد مردم غافل نبود و وظایفى چون قضاوت، اجراى احکام الهی، کوتاه کردن دست ظالمان و دیگر امور مربوط به جامعه را به خوبى به انجام رساند.[۲۹] او با مدیریت دینى خویش انسان‌هاى صالح را به سوى تکامل و سعادت واقعى رهنمون گشته، هدایت‌گر مردم در دین و دنیایشان بود.
عروج ملکوتى
سال ۱۱۰۷ ق. بحرین در اضطراب بود. اضطراب هجران یکى از ستارگان فروزان جهان تشیع. ناگهان سفیر غم خبر رحلت عالم ربانى سید هاشم بحرانى را به گوش ساکنان آن دیار رساند. او در روستاى نعیم جان سپرد و روحش به ملکوت اعلى پرکشید و جهان تشیع را در سوگ خود نشاند. پیرک پاکش با احترام و تجلیل به روستاى «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار مسجد معروف آن سامان به خاک سپرده شد. مقبره‌اش اینک زیارتگاه خداجویان است.
--------------------------------------------------------------------------------
[۱] - العلامه السید هاشم البحرانی: فارس تبریزیان، ص ۱۹.
[۲] - جامع الانساب، محمد علی روضاتی، ص ۲۳.
[۳] - العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۲۱ و ۲۲.
[۴] - مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علّامه بحرانی، ص ۸۳.
[۵] - العلامه السید هاشم البحرانی: ص ۴۲، زندگینامه علمه بحرینی، ص ۷۳.
[۶] - لؤلؤه البحرین: شیخ یوسف بحرانی، ص ۶۶ و ۶۷.
[۷] - روضات الجنات: محمد باقر خوانساری، ج ۸، ص ۱۸۳.
[۸] - امل الآمل: حر عاملی: ج ۲،ص ۳۴۱.
[۹] - لؤلؤه‌البحرین: ص ۷۵.
[۱۰] - همان، ص ۷۲ – الذریعه: آقا بزرگ تهرانی، ج ۱۰، ص ۲۵۸.
[۱۱] - معارف الرجال: محمد حرز الدین،ج ۲، ص ۳۳۰.
[۱۲] - الذریعه: ج ۷ ، ص ۷۹ و ج ۸،شماره ۴۴۷.
[۱۳] - العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۸.
[۱۴] - غایه المرام: سید هاشم بحرانی، ص ۱۰۹، ۱۲۶، ۱۹۱ و ۲۰۰.
[۱۵] - البرهان: سید هاشم بحرانی،ج ۴، ص ۵۵۱.
[۱۶] - لؤلؤه‌البحرین: ص ۶۵.
[۱۷] - همان.
[۱۸] - لؤلؤه البحرین:ص ۶۳ – الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی: ج ۳، ص ۹۳.
[۱۹] - العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۵۷.
[۲۰] - لؤلؤه البحرین: ص ۳-۶۴.
[۲۱] - امل الآمل: ص ۳۴۱.
[۲۲] - فوائد الرضویه: ج ۲، ص ۷۰۵.
[۲۳] - اعیان الشیعه: ج ۵۱،ص ۸، ج ۱۰، ص ۲۴۹.
[۲۴] - انتخاب الجید من تنبیهات السید: ص ۲.
[۲۵] - مراقد المعارف: ج ۲، ص ۳۵۸.
[۲۶] - ترتیب التهذیب: مقدمه.
[۲۷] - خدمات متقابل اسلام و ایران: ص ۴۰۹.
[۲۸] - جواهر الکلام: ج ۳، ص ۲۹۵.
[۲۹] - لؤلؤه البحرین: ص ۶۳.
منبع: http://bazmeashk.blogfa.com/post/115
